6.2.5.1. De cultuur

Organisaties, vergelijkbaar met mensen, worden beïnvloed door cultuur en machtsdynamieken. Cultuur bepaalt normen, waarden en doelen, terwijl politieke processen machtsverhoudingen binnen teams sturen. Veranderingen in cultuur treffen vaak weerstand. Flexibele en bureaucratische organisaties verschillen in hiërarchie, samenwerking en leiderschapsstijl.

Organisaties die leven

Een omschrijving van wat een “organisatie” is zal niet snel tot de verbeelding spreken, aangezien een organisatie niet tastbaar is. Dat is reden om een vergelijking te maken met tastbare zaken, zoals het paradigma van de organisatie als een steen, machine of mens. Deze beeldvorming is vaak kenmerkend voor de wijze waarop er over de organisatie wordt gedacht, bewust of onbewust. Wordt de organisatie als een “auto” gezien, dan past daarbij de gedachte dat er onbeperkt “gesleuteld” kan worden, opdat de auto sneller of zuiniger gaat “draaien”. Leidinggevende hebben volledige controle over “het voertuig”, doordat zij desgewenst kunnen “bijsturen”, “afremmen” en “gas geven”. Komt de “auto” niet meer goed vooruit, dan ligt dat niet aan de “weg” (strategie) die gekozen is en ook niet aan de “rijstijl”, maar aan de omgeving. De organisatie gaat zuiniger rijden (minder personeelskosten) in de hoop dat het “weer” beter wordt. Personen die een organisatie als steen karakteriseren, zullen daarentegen weinig mogelijkheden tot verandering zien.

De vergelijking van een organisatie met een “mens”, laat ruimte voor de gedachte dat er meerdere motieven binnen de organisatie “leven”, waarvan slechts een deel zich richten op het gewenste “gedrag”. Aan een organisatie als “mens”, kan niet onbeperkt gesleuteld worden, hoewel veranderingen mogelijk zijn. Voor die veranderingen moet wel weerstand overwonnen worden, want een mens is geneigd om naar stabiliteit en zekerheid te streven.

Een organisatie die leeft, met en op grond van zijn cultuur

Door de organisatie als mens te zien, wordt het nog niet eenvoudiger om te verklaren waarom de organisatie doet, wat zij doet. Ook mensen doen zaken, die niet goed doordacht zijn of ondanks het feit dat zij veel beter weten. In de zoektocht naar verklaringen voor gedrag, wordt er vaak gebruik gemaakt van “cultuur”. Een verzamelbegrip waarbinnen verschillende begrippen een plek kunnen krijgen, denk aan beschaving, ethisch, moreel verantwoord en milieubewust handelen, gebod en verbod in plaats van overleg en inspraak, etc. Met cultuur zijn tal van onderwerpen verbonden, zoals de afkomst van een organisatie, waaraan ontleent de organisatie haar bestaansrecht, in hoeverre heeft de buitenwereld invloed, met “wie” wordt daarbij rekening gehouden en op “wie” richt de organisatie zich? Abstract is cultuur het geheel van waarden, normen en doeleinden die de processen binnen een organisatie sturen. Bepaalde handelingen van medewerkers uit een organisatie kunnen verklaard worden door kennis te nemen van de cultuur binnen die organisatie. Deze cultuur is steeds uniek, zelfs wanneer de geschiedenis en de omgeving vergelijkbaar zijn met andere organisaties.

De cultuur binnen een organisatie wordt niet alleen bepaald door de geschiedenis, de omgeving en de inbreng van voornamelijk het management , ook de wijze waarop de organisatie werkt heeft zijn invloed. Binnen een bureaucratische organisatie kunnen de regels, procedures en functionele en hiërarchische structuur van de organisatie, mede voor een cultuur zorgen waarbij de organisatie erg veel waarde hecht aan formele posities. De voorschriften en vooral een taakgerichte stijl van leidinggeven sturen in belangrijke mate het gedrag van medewerkers naar een individuele taakuitvoering. In een flexibele organisatie kunnen de beperkte standaardisatie, de product-markt-gerichte structuur en een minimale hiërarchie van de organisatie voor een informele cultuur zorgen. Het gedrag van de groepsleden wordt doorgaans gestuurd door een teamgerichte stijl van leidinggeven. Daarbij staat samenwerken en het doelgericht bereiken van de groepstaken centraal.

Cultuur en politieke processen binnen organisaties

Dat er binnen een organisatie een dominante cultuur heerst, betekent nog niet dat er geen ruimte is voor machtsstrijd binnen die organisatie. Een machtsstrijd die hevig zal worden wanneer verandering van de cultuur de inzet is, aangezien daarmee verandering komt in datgene wat de organisatie is en waar zij voor staat. Een organisatie bestaat uit verschillende belangengroepen, welke machtscentra vormen die het politieke toneel van de organisatie bepalen. Binnen het politieke systeem van een organisatie proberen de machtsgroepen hun eigen doelen te bereiken, waarbij het niet alleen gaat om organisatiedoelen, zoals het maken van winst.

Om inzicht in de cultuur van een organisatie te krijgen is het van belang om te achterhalen welke machtsverhoudingen er zijn en over welke machtsbronnen zij beschikken en bij voorkeur gebruiken. Veel voorkomende machtscentra zijn het middenkader, de stafafdelingen en natuurlijk de top van de organisatie. De plaats die de machtscentra inneemt binnen de organisatie bepaald grotendeels de hoeveelheid machtsbronnen waarover zij kan beschikken. Bij machtsbronnen gaat het om het gebruiken van middelen, informatie, deskundigheid, juridische mogelijkheden en netwerken. Persoonlijke kenmerken als charisma, goede contactuele eigenschappen en het uitstekend toepassen van de verschillende machtsbronnen kunnen de invloed van een machtscentra doen toenemen. Of uitvoerende medewerkers veel of weinig invloed hebben is afhankelijk van de situatie, waaronder het gebruik van overlegstructuren en de rol die de ondernemingsraad vervult. Verder is bepalend welke ruimte de organisatie aan medewerkers geeft, wat hun inzet is en in welke mate zij samenwerken met vakbonden.

Verder zoeken

Deze pagina is onderdeel van hoofdstuk 6 over personeelsmanagement. In dit deel vindt u informatie over personeelsmanagement in het algemeen (6.), naast gerichte informatie over:

6.1 Basis van het personeelsmanagement

6.2. De gewenste inzet van de factor arbeid

6.3. Maatregelen die behoren tot het personeelsmanagement

Zoekt u een ander onderwerp, zie dan onze trefwoorden of inhoudsopgave.